Historia tego gmachu liczy już prawie 120 lat

Budynek wzniesiono w 1903 roku przy ówczesnej Obere Blumenstrasse (ul. Górnej Kwiatowej), którą potem przemianowano na Schillerstrasse (ul. Schillera). Inwestorem był Związek Budowy Mieszkań dla Urzędników (Beamtenwohnungs-Bauverein). Pamiątką po tym Związku jest wystrój górnej części drzwi wejściowych – cyrkiel.

Zbudowano duże luksusowe mieszkania, które przeznaczono dla wyższym urzędników oraz oficerów, wszak w 1898 roku oddano do użytku pierwsze budynki koszar piechoty im. Grolmana, czyli tzw. „Czerwonych Koszar”. Stąd na dawnych pocztówkach przed gmachem przy ul. Schillera znajduje się wojskowa budka wartownicza.

Po pierwszej wojnie światowej (w 1922 roku) budynek odkupiło miasto i odtąd właścicielem tej nieruchomości do 1945 r. była gmina miejska Ostróda (Stadtgemeinde Osterode). Ulokowano tu Kasę Miejską, Miejską Kasę Oszczędnościową, Miejskie Biuro Obrachunkowe i Urząd Podatkowy, które poprzednio miały siedziby przy Nowym Rynku (obecnie Plac Tysiąclecia Państwa Polskiego). Potem wprowadziły się inne urzędy.

W roku 1923 do budynku przy Schillerstrasse przeniósł się burmistrz i rada miejska, bowiem stary ratusz przy dzisiejszym Placu Tysiąclecia okazał się za mały. Przy burmistrzu ulokowano posterunek policji, który otrzymał pomieszczenia w przyziemiu oraz piwnicach. W tych ostatnich urządzono także areszt. Do posterunku prowadziło oddzielne wejście od strony wschodniej budynku. Według wykazu telefonów dla powiatu ostródzkiego, wydanego w 1934 roku, na posterunek policji (Polizeiwache) i do burmistrza (po godzinach urzędowania) należało dzwonić po ten sam numer: 550. Nad wejściem do budynku pojawił się duży betonowy napis „Rathaus”, ale ówcześni mieszkańcy na co dzień mówili: „Neue-Rathaus” (pol. nowy ratusz).

22 stycznia 1945 r. Ostródę (wówczas Osterode in Ostpreussen) zdobyli czołgiści 10. Korpusu Pancernego Gwardii, dowodzeni przez gen. mjr. M. Sachno. Władzę w mieście objęła radziecka komendantura wojenna, na czele której stanął wywodzący się z Witebska 36-letni ppłk Wasilij Siemionowicz Konstantinow, uczestnik działań wojennych od 1942 roku, w tym na frontach: Stalingradzkim i Dońskim (1942-1943), mianowany na funkcję komendanta wojennego 26 stycznia 1945 roku. Polski starosta Stanisław Cendrowski przejął formalnie władzę cywilną od ppłk. Konstantinowa dopiero 26 maja 1945 roku.

Herbert Wolf, który w czerwcu 1945 r. wrócił do Ostródy wspominał, że „W magistracie nadal znajdowała się rosyjska komendantura, ale miała być jeszcze w tym roku rozwiązana” („Osteroder Zeitung”, Folge 17, Dezember 1962, s. 28). Użycie przez Wolfa słowa „magistrat” wskazuje, że miał on na myśli budynek zarządu miasta, czyli ratusz przy dzisiejszej ulicy Sienkiewicza. Budynek powiatu (Kreihaus) był bowiem „już zajęty przez Polaków”, a stary ratusz, jak podają inne źródła został spalony w maju 1945 r.

Jeżeli siedziba ostródzkiej komendantury od stycznia do czerwca 1945 znajdowała się w tym samym miejscu, to w jej areszcie (piwnicach budynku przy ul Sienkiewicza nr 15) mógł być krótko przetrzymywany (w dniu 10 lutego) kpt. artylerii Aleksander Isajewicz Sołżenicyn, aresztowany dzień wcześniej przez kontrwywiad SMIERSZ. Wiadomo bowiem, że Ostróda była kolejnym etapem konwoju Sołżenicyna do Brodnicy.

Z nastaniem polskiej administracji w Ostródzie budynek „nowego ratusza” przy ul. Sienkiewicza był siedzibą m. in.: Zarządu Miejskiego (później Prezydium Miejskiej Rady Narodowej), Urzędu Stanu Cywilnego i Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem, Ligi Kobiet, Oddziału PKO (od 1954 r.), bibliotek: miejskiej i pedagogicznej, Oddziału Rejonowego PCK, PTTK (Zespół Obiektów Turystycznych), Komendy Hufca ZHP (zanim zbudowano w 1979 r. Dom Harcerza) i Zarządu Powiatowego Związku Młodzieży Wiejskiej. W 1989 r. przed wyborami czerwcowymi pełnili tu dyżury członkowie ostródzkiego Komitetu Obywatelskiego. Obecnie budynek jest własnością Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej, który prowadzi m. in. stołówkę i noclegownię dla bezdomnych.
Korzystałem m.in. z książki Janusza B. Kozłowskiego pt. „Dawna Ostróda. Obrazy z życia wschodniopruskiego miasta”, Dąbrówno 2009.
Ryszard Kowalski